Nobel z ekonomii – odpowiedź komentatorom
Napisałem notkę nt. wczorajszego Nobla dla ekonomistów (patrz: tutaj). Notka „miała wzięcie” mimo późnej pory emisji, co oznacza, że jednak Nobel Prize jest jeszcze nagrodą rozpoznawalną.
Podczas dyskusji o notce na różnych portalach komentatorzy bezwiednie podzielili się na zwolenników „czystej” ekonomii oraz ekonomii „politycznej”, co nie dziwi, bo taka jest dysputa od lat. Pierwsi, „czyści”, raczej stanowczo odrzucają jakieś podszyte ideowością interwencje w procesy gospodarcze, traktują Gospodarkę jak przysłowiową „czarną skrzynkę”, do której z jednej strony napływa pożywka ekonomiczna (surowce, kapitał, praca, myśl, itd.), a z drugiej strony otrzymujemy gotowe owoce działalności gospodarczej. Wewnątrz zaś jest „obiektywny” mechanizm techniczno-statystyczny, w którym nie należy grzebać.
Zwolennicy ekonomii „politycznej” zaś woleliby skrzynkę „przezroczystą”, aby doglądać i doskonalić ów mechanizm, bo nie dowierzają „czystej” mechanice statystycznej, uznali, że ludzkie interesy i skłonność do działań konkurencyjnych potrafią rozklekotać każdy mechanizm, każdy system, choć owe interesy są dynamicznym samonapędem Gospodarki, a konkurencja definiuje wartości (zatem ceny) na optymalnych poziomach.
Moje zdanie jest takie: największą przywarą gospodarującego Człowieka jest jego skłonność do monopolizacji, w skali mikro i w skali dowolnie większej, do zaklepywania sobie na wyłączność różnych dóbr, wartości i możliwości, do blokowania innym szans, które sam już zdążył wykorzystać. Paradoksalnie takie niechrześcijańskie zachowanie największą „karierę” robi w świecie obwołanym jako chrześcijański.
Monopolizacja wygasza wszelkie dobrodziejstwa, jakie płyną z konkurencji, swobód gospodarczych, wolnej wymiany towarów, kapitałów, pracy, myśli. Najgroźniejszym zaś monopolistą bywa Państwo, a jeszcze jest tak (to opisuje świat współczesny), że Państwo w komitywie z Mega-Big-Biznesem oligarchizuje wszelką Gospodarkę oraz – o zgrozo – wszelką myśl ekonomiczną.
Niech świadczy o tym lista dotychczasowych noblistów, zaczerpnięta z Wikipedii oraz ze strony internetowej banku szwedzkiego (fundatora „ekonomicznego Nobla”, Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel):
1969: Frisch, Tinbergen • za opracowanie i zastosowanie modeli dynamicznych do analizy procesów gospodarczych
1970: Samuelson • za opracowanie statycznych i dynamicznych teorii ekonomii i aktywne przyczynienie się do podniesienia poziomu analizy w naukach ekonomicznych
1971: Kuznets • za empirycznie założenia interpretacji wzrostu gospodarczego, które doprowadziły do opracowania nowego, pogłębionego spojrzenia na ekonomiczne i społeczne struktury i procesy rozwoju
1972: Hicks, Arrow • za pionierski wkład do ogólnej teorii równowagi ekonomicznej i teorii dobrobytu
1973: Leontief • za opracowanie metody wejścia-wyjścia (input-output) i jej zastosowanie do ważnych problemów gospodarczych (tzw. tablica przepływów międzygałęziowych – JH)
1974: Myrdal, Hayek • za pionierskie prace w dziedzinie teorii pieniądza i wahań gospodarczych oraz za wnikliwą analizę współzależności zjawisk ekonomicznych, społecznych i instytucjonalnych
1975: Kantorowicz, Koopmans • za wkład w teorię optymalnej alokacji zasobów
1976: Friedman • za osiągnięcia w dziedzinie analizy konsumpcji, historii i teorii monetarnej oraz za wykazanie złożoności polityki stabilizacji
1977: Ohlin, Meade • za przełomowy wkład do teorii międzynarodowego handlu oraz międzynarodowych przepływów kapitałowych
1978: Simon • za pionierskie badania procesu podejmowania decyzji w organizacjach gospodarczych
1979: Schultz, Lewis • za pionierskie poszukiwania w dziedzinie rozwoju badań ekonomicznych, ze szczególnym uwzględnieniem problemów krajów rozwijających się
1980: Klein • za utworzenie modeli ekonometrycznych i aplikacji do analizy fluktuacji gospodarczych i polityki gospodarczej
1981: Tobin • za analizę rynków finansowych i ich związków z decyzjami dotyczącymi wydatków, zatrudnienia, produkcji i ceny
1982: Stigler • za przełomowe badania przemysłu, funkcjonowania rynków oraz przyczyn i skutków regulacji publicznej
1983: Debreu • za włączenie nowych metod analitycznych do teorii ekonomii i rygorystyczne przeformułowanie teorii równowagi ogólnej
1984: Stone • za dokonanie zasadniczego wkładu w rozwój systemów rachunków (rozliczeń) narodowych, a tym samym znaczną poprawę empirycznej podstawy analizy ekonomicznej
1985: Modigliani • za pionierskie analizy oszczędności i rynków finansowych
1986: Buchanan • za opracowanie kontraktowych podstaw konstytuujących teorie ekonomiczne i podejmowanie decyzji politycznych
1987: Solow • za wkład do teorii wzrostu gospodarczego
1988: Allais • za pionierski wkład do teorii rynków i efektywnego wykorzystania zasobów
1989: Haavelmo • za wyjaśnienie podstaw teorii prawdopodobieństwa, ekonometrii i za analizy struktury gospodarczej
1990: Markowitz, Miller, Sharpe • za pionierskie prace w dziedzinie teorii ekonomii finansowej
1991: Coase • za odkrycie i wyjaśnienie znaczenia kosztów transakcyjnych i praw własności na strukturę instytucjonalną i funkcjonowanie gospodarki
1992: Becker • za rozszerzenie (przeniesienie – JH) analizy mikroekonomicznej na szeroki zakres ludzkich zachowań i interakcji, w tym na zachowania nierynkowe
1993: Fogel, North • za odnowienie badań historii gospodarczej poprzez zastosowanie teorii ekonomicznych i metod ilościowych w celu wyjaśnienia zmian gospodarczych i instytucjonalnych
1994: Harsanyi, Nash, Selten • za pionierskie analizy równowagi w teorii gier non-cooperative (pozbawionych współpracy - JH)
1995: Lucas Jr • za rozwój i zastosowanie hipotezy o istnieniu racjonalnych oczekiwań, jak również za zapoczątkowanie nowego podejścia do analizy makroekonomicznej, które spowodowało odmienne spojrzenie na politykę gospodarczą
1996: Mirrlees, Vickrey • za fundamentalny wkład w teorię ekonomii bodźców, asymetrii informacji
1997: Merton, Scholes • za nową metodę określania wartości instrumentów pochodnych
1998: Sen • za wkład w ekonomię dobrobytu
1999: Mundell • za wybitny wkład w analizę polityki pieniężnej i podatkowej w warunkach różnych reżimów kursów wymiany oraz analizę optymalnych obszarów walutowych. Laureat swoim dorobkiem naukowym odpowiedział na pytania, w jaki sposób polityka pieniężna i podatkowa wpływają na integrację międzynarodowych rynków kapitałowych
2000: Heckman, McFadden • Heckman: za opracowanie teorii i metod analizy próbek selektywnej oraz McFadden: za opracowanie teorii i metod analizy wyborów dyskretnych
2001: Akerlof, Spence, Stiglitz • za analizę rynków z asymetrią informacji
2002: Kahneman, Smith • Kahneman: "Za zintegrowanie elementów badań psychologicznych w naukach ekonomicznych, zwłaszcza w odniesieniu do człowieka, oceny i podejmowania decyzji w warunkach niepewności, Smith: za ustanowionie badań laboratoryjnych jako narzędzia empirycznej analizy ekonomicznej, szczególnie w pracy z alternatywnymi mechanizmami rynkowymi
2003: Engle, Granger • Engle III: za metody analizy szeregów czasowych rozwoju gospodarczego ze zmieniającymi się w czasie zmiennymi (ARCH), Granger: za metody analizy szeregów czasowych rozwoju gospodarczego ze wspólnymi trendami (kointegracja)
2004: Kydland, Prescott • za wkład w dynamiczną makroekonomię: czasową spójność polityki gospodarczej i siły napędowej cykli koniunkturalnych
2005: Aumann, Schelling • za zwiększenie naszego rozumienia konfliktu i współpracy (kooperacji) poprzez analizę teorii gier
2006: Phelps • Za analizę międzyokresowych kompromisów w polityce makroekonomicznej
2007: Hurwicz, Maskin, Myerson • za prace nad teorią określaną jako "mechanism design theory”"(kooperacji)odarczej i siłęościwych - JH)ć odbierając nagrodę.o konsumować i używać sobie za swoje dawniejsze zasługi, a nawet
2008: Krugman • za analizy modeli handlowych i lokalizacji aktywności gospodarczej
2009: Ostrom, Williamson • Ostrom: za analizę polityki gospodarczej, zwłaszcza wspólnotowej, Williamson: za analizę polityki gospodarczej, w szczególności ograniczeń firm
2010: Diamond, Mortensen, Pissarides • za badania nad trudnością dopasowania podaży i popytu, szczególnie na rynku pracy
Jeśli ktoś jest ekonomistą albo pasjonuje go omawiany temat – polecam przestudiowanie wykładów, jakie nagrodzeni nobliści muszą wygłosić odbierając nagrodę. Wielce pouczające.
W gronie kilkudziesięciu laureatów (pośród nich tylko jedna kobieta, politolożka Elinor Ostrom), na palcach jednej ręki można policzyć tych, którzy praktykowali/praktykują ekonomię inną niż „matematyczno-statystyczna”. Uczciwie dodajmy, że niekiedy tych „politycznych” ekonomistów spotykały inne nagrody, np. nagrodę pokojową Nobla dostał Muhammad Yunus, który od lat krzewi ideę pomocy dla najuboższych poprzez mikro-kredyty.
Nie zmienia to faktu, że biznesowo-ekspercka zmowa foruje nadal gospodarkę (praktyka) i ekonomię (teoria, narracja) liberalną, choć sam liberalizm, szczególnie w ekonomii, daje niepodważalne przykłady na to, że jest utopią. Przykładem polskim – „raport Boniego” Polska 2030.
Antidotum, może nawet panaceum na takie “dictum” Global-Oligarchii może być jedynie demonopolizacja, rzeczywista decentralizacja, ściśle powiązana z ustanowieniem w Gospodarce zintegrowanego, ale zdecentralizowanego ładu samorządnego. By Obywatel miał pełną orientację w tym, co robi on i jego wspólnota. Niechby to było nawet kosztem tempa gospodarczego wzrostu. Za to mielibyśmy niewątpliwy impuls dla rozwoju gospodarczego (ekonomiści „polityczni” rozróżniają Wzrost od Rozwoju).
Postulowane przez Lewicę uspołecznienie wszystkiego, co istotne dla Gospodarki, wcale nie musi oznaczać nacjonalizacji i wyklęcia wszystkiego co prywatne. Pamiętając jednak, że każdy, każdy, każdy ma skłonność do mikro-monopolizacji, trzeba poszukiwać mechanizmów wytrącających możliwość owej monopolizacji każdemu, kto dziś odniósł sukces, a jutro zechce od tego sukcesu odcinać rentierskie kupony, czyli nic nie dawać, za to konsumować i używać sobie za swoje dawniejsze zasługi, a nawet za zasługi swoich przodków.
Cóż, jak napisałem w poprzedniej notce – potrzebny jest autor, który na miarę Nobla zaproponuje gospodarkę społeczną, „należącą” do samorządnych wspólnot lokalnych i „przedsiębiorstwowych”.