Kto rządzi w ponad-stadzie. Political language
/elementy elementarza wyborcy/
Przyrodnicy, socjologowie i politolodzy dawno już zdefiniowali pojęcie OSOBNIKA ALFA, czyli takiego, który na skutek raczej niepojętych mechanizmów psycho-mentalnych zdobywa dominującą i przywódczą pozycję w stadzie. Sformułowali też tzw. teorię dominacji, w której kurtuazyjnie unikają relacji człowiek-człowiek, odnosząc swoje poglądy do relacji człowieka z gatunkami udomowionymi (pies, koń, itp.).
Osobnik Alfa ma pierwszeństwo zarówno przy podziale dóbr, wartości, możliwości, jak i w doborze partnerów (w jakiejkolwiek dziedzinie). Jest też adresatem oczekiwań i zapytań wszystkich pozostałych, którzy mu powierzyli swój los. W hierarchii stadnej stosowane są jeszcze określenia beta (osobniki zajmujące pozycję społeczną tuż za alfa) i omega (osobniki o najniższym statusie społecznym w grupie).
U zwierząt osobnik osiąga pozycję alfa na drodze walki, często krwawej. Wśród ludzi, w społecznościach kierujących się zasadami demokracji, pozycję alfa nadaje grupa wybranemu-obranemu przez siebie osobnikowi.
U ludzi – żyjących wszak stadnie – osobniki Alfa są „definiowane” w grze. Subtelnej albo brutalnej. Ostateczna rozgrywka (np. wybory) jest tą chwilą, w której zawieszone są najczęściej wszelkie wcześniej przyjęte normy zachowania społecznego-publicznego (zwycięzcy nikt nie rozlicza). Zdarza się zresztą, że gra jest niepotrzebna: urok osobnika Alfa jest oczywisty i powalający, choć nie musi być związany z urodą, bogactwem, siłą fizyczną.
Gra – wbrew temu co się przypuszcza – idzie nie tyle o maksymalne wyniesienie gracza, tylko o możliwie największe obniżenie pozycji rywali. Gra o dominację w stadzie jest więc grą destrukcyjną. Dlatego wszyscy „konstruktywni” mają mniejsze szanse w grze, ograją ich ci, którzy zdołają wykorzystać ich dorobek dla siebie – poprzez ich ustawienie niżej w hierarchii.
Konkurent osobnika Alfa ma do wyboru:
a) Pokonać go: nie daje to gwarancji sukcesu, bowiem do dominacji nie wystarczy pokonać osobnika Alfa, trzeba samemu nim być „z natury”, być obranym przez stado;
b) Odejść (banicja): migracje między stadami są kosztowne, bo każdy „nowy” w kolejnym stadzie ma na początek bardzo niską pozycję, z której dopiero może się piąć;
c) Przetrwać: oznacza to zaakceptowanie czyjejś dominacji, być może w oczekiwaniu szansy na „przewrót”, ale oznacza to też „samo-okastrowanie” ambicji własnych;
Skorzystam z Wikipedii. Typy przywództwa wyróżniamy ze względu na charakter otoczenia w jakim występuje. Np:
- Przywództwo polityczne
- Przywództwo biznesowe
- Przywództwo społeczne
Można wyróżnić cztery typy sprawowania przywództwa (M.Herman, Elementy przywództwa, w: Władza i społeczeństwo 2, pod red. J. Szczupaczyńskiego, Warszawa 1998):
- pstrokaty kobziarz z Hamelin – swój program oraz cele przedstawia zwolennikom w sposób tak kuszący, że zmusza do podążania za sobą. Jest postacią centralną układu "lider – zwolennicy". To on decyduje, co zrobi powołana przez niego organizacja, w jakim kierunku będzie się rozwijała. W tego rodzaju przywództwie duże znaczenie mają cechy osobowe lidera. Jednak nie jest to jednoznaczne z możliwością zbudowania silnej partii opierającej się tylko na popularności przywódcy;
- kupiec – taki przywódca tak jak dobry handlowiec musi być wrażliwy na to, czego ludzie potrzebują w danej chwili, i co się z tym wiąże. Jednocześnie musi być przygotowany na spełnienie najbardziej zaskakujących zamówień, by móc im sprostać;
- marionetka – zwolennicy tej teorii uważają, że to oni kierują liderem – jego postępowaniem, przygotowują i realizują strategię działania organizacji. Lider jest w tym wypadku swoistą soczewką skupiającą cele i dążenia swej grupy społecznej i przekazującą je na zewnątrz. Jeżeli w pierwszym przypadku, by scharakteryzować organizację trzeba było zwracać uwagę na cechy lidera, to tutaj ważna jest charakterystyka członków jako całości;
- walczący na froncie typ przywództwa, porównany do walki na froncie, nie jest zbyt jasno i szczegółowo opisany przez autorkę pracy. Jako główną cechę wskazuje ona reakcję na zmiany, zachodzące środowisku lidera. Jego sposób dostosowania się do zastanej sytuacji oraz kontekst społeczny ma pomóc w zrozumieniu tego typu przywództwa;
W tym kontekście: przywództwo polityczne oznacza relację pomiędzy przywódcą politycznym a jego (jej) zwolennikami, zachodzącą w określonym otoczeniu, zaś głównym polem działań jest sfera polityki. Przywódca polityczny oznacza osobę, który dzięki specyficznym cechom osobowości lub dzięki zajmowanemu stanowisku inicjuje, kieruje, zespala działalność tej grupy. Przywódcą politycznym można zostać poprzez wpływ osobisty lub instytucjonalny
Wyłanianie przywódców politycznych może dokonać ze względu na wpływ następujących czynników:
- sprzyjające okoliczności miejsca i czasu
- indywidualne cechy charakteru
- wynik interakcji grupowych
Istotne jest, aby rozdzielić pojęcie przywódcy politycznego pozostałych pokrewnych terminów: lidera, wodza, władcy, władzy.
Przywództwo polityczne opiera się na umiejętności pozyskiwania zwolenników poprzez przekonanie o istnieniu wspólnych celów, wartości oraz aspiracji.
Osobnik Alfa-Pośredni
Najciekawszą postacią w polityce jest Osobnik Alfa-Pośredni. Jest to osobnik funkcjonujący na „wyższych szczeblach”, oderwany od rodzimej grupy (wspólnoty, społeczności). Gdzieś na samym początku był – oczywiście – osobnikiem Alfa lub przynajmniej Beta w rodzimej grupie, ale po „oddelegowaniu” do szczebla wyższego osobnicy rozgrywają swoją odrębną grę o dominację i przywództwo już bez udziału rodzimych grup.
Tylko człowiek dopuszcza w polityce wyzbycie się przez grupy rodzime bezpośredniej kontroli społecznej nad poczynaniami „delegatów”. Żadne zwierzę stadne (ssaki, ptaki, owady, ryby, itd., itp.) nie zna tej „cywilizacyjnej” formuły. Jeśli stado przerasta możliwości kontroli – rozpada się (wyjątki są np. takie, że ptaki czy ssaki chwilowo gromadzą się przed sezonowymi transferami na nowe, odległe łowiska).
Człowiek natomiast wymyślił nie jeden, ale kilka szczebli wyabstrahowywania „delegatów”, w związku z tym stworzył sobie świat, w którym nie tylko nie kontroluje (i nie ogarnia), ale nawet nie zna osobników, którzy decydują o jego losie. Niektórych poznaje droga pośrednią: poprzez media celebrujące w jego imieniu osobników Alfa-Pośrednich, poprzez „słuchy”, najpewniej jednak poprzez aparat przymusu i przemocy oraz propagandy zastępujący bezpośrednie interakcje.
W tym kontekście wybór-obieranie osobnika Alfa-Pośredniego jest fikcją, niezależnie od tego, jak „demokratyczne” mechanizmy temu służą.
Sens przywództwa
W powyższym kontekście podstawowym pytaniem jest sens przywództwa jako fenomenu społecznego. Wszak ani Prezydent, ani Premier, ani Wojewoda (Marszałek województwa), ani szef związku zawodowego, ani nasz pracodawca, ani nasz dowódca, ani nawet lokalny Starosta nie są naszymi osobnikami Alfa. Nie mamy nic wspólnego z ich wyniesieniem, choć dla celów legitymizacyjnych jesteśmy wmanewrowywani w procedury wyborcze.
Osobnicy Alfa-Pośredni wiedzą to, albo wyczuwają „politycznym nosem”. Dlatego do społecznej kultury wprowadzają jak najwięcej instytucji dokumentowanych przepisem prawnym i procedurą oraz ceremoniałem. Dla dwóch celów:
1. Każdy przepis, procedura czy ceremoniał obniża pozycję tego, kto w nim uczestniczy jako „zaproszony” lub „wciągnięty”, zaś animator ma dzięki temu pozycję rozgrywającego, niejako „upoważnionego”, choć sam ją uzurpuje sobie;
2. Przepisy, procedury i ceremoniał są parawanem, za którym skrywają się rzeczywiste intencje, działalność i ambicje osobników Alfa-Pośrednich, a ich „górnolotna” gra o ostateczną (najwyższą) dominację staje się elementem „systemu”;
Wybory – to nic innego, jak zestaw przepisów, procedur i ceremoniałów, wysmażony wedle profesjonalnej receptury.
* * *
O wyborach zwykliśmy sądzić, że – przy wszelkich wadach organizacyjnych i wypaczeniach spowodowanych czyjąś jednostkową złą wolą – są to jednak wybory.
No, cóż ja mogę na to powiedzieć?