Bankructwo trzech zakonów i ducha odnowy

2015-08-04 16:54

 

Pra-zakonami były Wolne Związki Zawodowe, ROPCiO i KOR. Stanowiły one – wraz z pomniejszymi –żywioł, nazwany później „opozycją demokratyczną”. Z bardzo ostrożnym szafowaniem słowem „demokratyczny”.

Pra-zakony wmontowały w polskie myślenie polityczne formułę ADJUSTACJI POLITYCZNEJ. WZZ konkurowały z CRZZ o pryncypialność syndykalistyczną, uważając za grzech skłonność związkowców do ustępstw z interesu pracownicznego dla celów nadrzędnych. ROPCiO „upominało” Państwo o tym, jak rzeczywiście należy wdrażać w życie zaakceptowane przez Radę Państwa międzynarodowe Pakty praw człowieka i obywatela. KOR stał się wyrzutem sumienia państwowego, niosąc pomoc rodzinom osób osadzanych w aresztach i więzieniach za działalność antypaństwową.

We wszystkich pra-zakonach tliła się myśl adjustacyjna, którą Leszek Moczulski sformułował jako doktrynę „góry lodowej”: działać legalnie w sprawach ujętych w Konstytucji i prawodawstwie, a jednocześnie „podziemnie” „ćwiczyć” alternatywne rozwiązania ustrojowo-systemowe.

Pra-zakony działały przede wszystkim w miejscach, gdzie polityka gospodarcza PRL zainstalowała „wielkoprzemysłową klasę robotniczą, gdzie jednocześnie silne były tradycje inteligencko-uniwersyteckie.

Formuła „adjustacji politycznej” spowodowała, że kiedy w 1989 lawinowo uruchomił się „majdaniarski wkurw” – zakony mogły już tylko „dołączyć”. Co prawda, zdołały w ruchu solidarnościowym pozycjonować się u szczytów – ale nigdy nie zdołały stać się synonimem robociarskiej niezgody systemowo-ustrojowej.

Potem nastąpił Okrągły Stół, wybory 4 czerwca, rząd T. Mazowieckiego. Wszystko to pod znakiem „adjustacji politycznej”.

Zauważmy – czego nie chcą się domyślać historycy – że formuła „adjustacji politycznej” była w rzeczywistości iluminowana przez Karola Wojtyłę i Wojciecha Jaruzelskiego. Pierwszy w tej formule ogłosił encyklikę „Laborem exercens”, którą w warstwie politycznej można interpretować jako kaznodziejska połajanke „żeby mi to było ostatni raz” skierowana do władz PRL, drugi patronował rządom Zbigniewa Messnera[1] oraz Mieczysława Rakowskiego[2]. Zauważmy, że tzw. drugi etap reformy

Potem powstały trzy zakony właściwe: Porozumienie Centrum, Kongres Liberalno-Demokratyczny i ZChN.

Nad tym wszystkim wisiały dwa żyrandole: symbolizowały je osoby Karola Wojtyły i Wojciecha Jaruzelskiego. Wyraźnie podkreślam: mowa o osobach symbolizujących „sposób naświetlenia” spraw dziejących się w Polsce, a nie o formacje (odpowiednio: Kościół i PZPR).

Porozumienie Centrum

Bardziej lub mniej jawnie ruch ten był kontynuatorem, a właściwie naśladowcą doktryny piłsudczykowskiej, której esencją była pogarda dla parlamentaryzmu (stawiano na działania gabinetowe) oraz wodzowska iluminacja (stawiano na Rację Przywódcy). Nie musiało to oznaczać faszyzmu, ale trącało o ten koncept polityczny[3].

Lech Kaczyński, Jarosław Kaczyński, Tadeusz Cymański, Ludwik Dorn, Jacek Kurski, Andrzej Kern, Adam Glapiński, Karol Karski, Krzysztof Kwiatkowski, Adam Lipiński, Tersa Liszcz, Józef Orzeł, Jan Olszewski, Jan Parys.

Jak żaden inny zakon – PC zadbało o „dożywotnie” finansowanie, angażując sie w projekty gospodarcze, dające się okreslić słowem „nomenklaturowe”. Podobnie zakon ten dbał o to, by mieć „swoich” w kluczowych strukturach Państwa, co dawało przewage informacyjną i pozwalało na „aktualizowanie” kontaktów z „pierwszym obiegiem kadrowym” Państwa.

Kongres Liberalno-Demokratyczny

Ojcem-założycielem, patronem finansowym tego ugrupowania, będącego liderem otwartej wojny przeciw „wrażliwej społecznie gospodarce rynkowej” był Wiktor Kubiak, postać wieloznaczna. A „duchem” zapewne – Lech Bądkowski, wielki autorytet inteligencji trójmiejskiej, zmarły w 1984 roku.

 Walka z interwencjonizmem, etatyzmem i zacofaniem ekonomicznym, przy jednoczesnym odrzuceniu koncepcji Państwa jako „stróża nocnego” i skrajnego indywidualizmu – to główna linia programowa takich ludzi jak Krzysztof Kilian, Grzegorz Schetyna, Donald Tusk, Janusz Lewandowski, Jan Krzysztof Bielecki, Paweł Piskorski, Jacek Merkel, Andrzej Arendarski, Jerzy Eysymontt, Michał Boni, Zbigniew Eysmont, Mirosław Drzewiecki, Rafał Dutkiewicz, Cezary Grabarczyk, Andrzej Halicki, Jan Szomburg, Sławomir Nowak, Lech Mażewski, Zyta Gilowska, Jacek Protasiewicz

Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe

Filarami tego ruchu politycznego, nawiązującego do idei narodowo-demokratycznych i chrześcijańsko-demokratycznych, byli obok najbardziej znanego z przewodniczących (Wiesława Chrzanowskiego) tacy „frontmeni” jak Stefan Niesiołowski, Jan Łopuszański i Marek Jurek, ale też Michał Kamiński, Jerzy Kropiwnicki, Antoni Macierewicz,  Henryk Goryszewski, Jacek Kurski, Andrzej Kern, Adam Glapiński, Kazimierz Marcinkiewicz, Wiesław Walendziak, Piotr Naimski, Ryszard Czarnecki.

ZChN poczuwał się do roli ambasadora tzw. „katolickiej nauki społecznej”, wywiedzionej z kilkunastu encyklik, przed wszystkim z Rerum novarum i Quadragesimo anno. Słynna deklaracja Henryka Goryszewskiego (nie jest ważne, czy w Polsce będzie kapitalizm, wolność słowa, czy będzie dobrobyt – najważniejsze, aby Polska była katolicka) – odnosiło się raczej do owej chrześcijańskiej nauki społecznej. Ale zarówno hunwejbini, jak też zajadli antyklerykałowie, wzięli to powiedzenie dosłownie, co otworzyło niezamierzony, a trwały od ponad 20 lat, spór polityczny w Polsce.

 

*             *             *

Łatwo jest zauważyć, że zakony te nie były ściśle zamknięte, dokonywały się między nimi „transfery”. Poza tym liczne gwiazdy polskiego parlamentaryzmu (Janusz Korwin-Mikke, Aleksander Hall, Jan Rokita, Marcin Święcicki, Tadeusz Syryjczyk, Aleksander Małachowski, Dariusz Rosati, Hanna Suchocka, Jacek Kuroń, Maciej Giertych, Artur Balazs) – pozostawały poza tymi trzema zakonami, szukając swojego miejsca w ugrupowaniu post-PZPR lub w Unii Demokratycznej. UD (potem Unia Wolności) nie stanowiły jednak zakonu: była raczej platformą debaty politycznej i „apostołowania” polityczno-ideologicznego.

Jeszcze łatwiej jest zauważyć, że główne przesłania tych zakonów (sanacja piłsudczykowska, rynek swobód gospodarczych i politycznych, chrześcijańska nauka społeczna) są dziś dla „elektoratu” wielce podejrzane nie ze względu na treść rzeczywistą, ale ze względu na „praktykę wdrożeniową”. Dokładnie tak jak wcześniej „socjalizm domniemany” (zwany eufemiztycznie realnym). Do tego stopnia, że dziś trwa gorączkowe poszukiwanie innych kotwic.

Nie bez znaczenia jest proces rozkładu więzi towarzyskich w zakonie PC (najbardziej spektakularne problemy Dorna) i w zakonie KLD (polityka „salami” Tuska). Rozkład ZChN nie jest tak oczywisty, byc może chrześcijańskie więzi nie były tam az tak mocne.  

Poważne ostrzeżenie Samoobrony, niepoważna „operacja Palikot” oraz – na naszych oczach stająca się „niespełnioną” – obietnica Kukiza – są łącznie wyrazem poszukiwań nowego zakotwiczenia ideowego. Na drodze stoi mu paradoksalna niechęc do tworzenia rzeczywistych, nie-instrumentalnych programów.

To czyni politykę polską bezideową, nastawiona na „czysty” pragmatyzm.

No, i ta żenująca fala wrażliwosci społecznej połączona z równie żenującym postulatem naprawy Państwa...