Trzeci Sektor w pułapce wielkomiejskiej

2010-07-21 12:03

 

Łatwo ci – tak do mnie mówią – gadać o samorządach wiejsko-gminnych i miasteczkowych. A co w wielkich miastach, w aglomeracjach całych?

 

Pewnie nie dam rady, ale spróbuję „coś w temacie”. Rzecz idzie przede wszystkim o następujące miasta (porównaj tutaj):

 

Lp	Miejsce w Polsce	Miasto	Liczba mieszkańców (31.12.2008)	Województwo
1	1	Warszawa	1 709 781	mazowieckie
2	2	Kraków	754 624	małopolskie
3	3	Łódź	747 152	łódzkie
4	4	Wrocław	632 162	dolnośląskie
5	5	Poznań	557 264	wielkopolskie
6	6	Gdańsk	455 581	pomorskie
7	7	Szczecin	406 941	zachodniopomorskie
8	8	Bydgoszcz	358 928	kujawsko-pomorskie
9	9	Lublin	350 462	lubelskie
10	10	Katowice	309 621	śląskie
11	11	Białystok	294 153	podlaskie
12	12	Gdynia	249 257	pomorskie
13	13	Częstochowa	240 612	śląskie
14	14	Radom	224 226	mazowieckie
15	15	Sosnowiec	221 259	śląskie
16	16	Toruń	206 013	kujawsko-pomorskie
17	17	Kielce	205 094	świętokrzyskie

Lp	Miejsce w Polsce	Miasto	Liczba mieszkańców (31.12.2008)	Województwo
1	18	Gliwice	196 669	śląskie
2	19	Zabrze	188 401	śląskie
3	20	Bytom	183 829	śląskie
4	21	Olsztyn	176 142	warmińsko-mazurskie
5	22	Bielsko-Biała	175 677	śląskie
6	23	Rzeszów	172 683	podkarpackie
7	24	Ruda Śląska	143 930	śląskie
8	25	Rybnik	141 177	śląskie
9	26	Tychy	129 475	śląskie
10	27	Dąbrowa Górnicza	128 315	śląskie
11	28	Płock	126 709	mazowieckie
12	29	Elbląg	126 439	warmińsko-mazurskie
13	30	Opole	126 203	opolskie
14	31	Gorzów Wielkopolski	125 157	lubuskie
15	32	Wałbrzych	122 411	dolnośląskie
16	33	Włocławek	118 042	kujawsko-pomorskie
17	34	Zielona Góra	117 557	lubuskie
18	35	Tarnów	115 518	małopolskie
19	36	Chorzów	113 314	śląskie
20	37	Koszalin	107 146	zachodniopomorskie
21	38	Kalisz	107 140	wielkopolskie
22	39	Legnica	104 489	dolnośląskie

 

Pewnie jeszcze do tej listy dołożyć warto kilkanaście spośród 73 miast o ludności do 100 tysięcy mieszkańców.

 

Od miasteczek różnią się te powyższe miasta najczęściej takimi atrybutami:

 

• wielka anonimowość wzajemna ludzi wobec siebie, zdawkowość i przygodność kontaktów
• duży ruch uliczny, samochodowy i pieszy
• rozbudowana komunikacja miejska i podmiejska
• co najmniej jedna uczelnia wyższa, liczna społeczność akademicka
• duża liczba urzędów, liczna społeczność urzędnicza
• kilka-kilkanaście ośrodków gry politycznej, liczna społeczność polityczna
• dostatni wybór oferty gastronomicznej, kulturalnej, handlowej, oświatowej, klubowej
• kilka-kilkanaście przedsiębiorstw wytwórczych, zwanych przemysłowymi
• kilka-kilkanaście sieci usługowych
• liczna, podatna do samoorganizacji warstwa biedoty
• liczna społeczność wolontariacka (oddolna, środowiskowa, alter-urzędowa)
• duża liczba wspólnot mieszkaniowych
• liczne samorządy środowiskowe (izby, cechy, zrzeszenia, związki zawodowe)
• małe lub znaczące ośrodki przestępczości gangsterskiej (czasem wręcz zorganizowanej)
• widoczne gołym okiem przejawy patologii (prostytucja, narkomania, hazard, żebractwo, wyrwał-biznes)
• masowe, anonimowe przemieszczenia ludności (do pracy, do miejsc nauki, do miejsc handlowych, do miejsc rozrywki)
• otwarta, jawna skłonność do zachowań na pograniczu legalności
• urbanizacyjno-społeczna organizacja życia publicznego typu hub-net (centra skupienia i linie prowadzące do tych centrów, np. markety, dworce, urzędy, porty, lotniska, hotele, city)
• krańcowe uzależnienie mieszkańców od infrastruktury (drogi, energia elektryczna, wodociągi i kanalizacje, telefonia, media elektroniczne, internet)

 

W tych warunkach żyje około 11,5 miliona ludzi w Polsce. Pomiędzy nimi krzątają się jednostki – zorganizowane lub nie – które z pomagania innym w ich sprawach oraz z najszerzej rozumianej samorządności stworzyły sobie sposób na życie. Większość z nich, z ustrojowej konieczności, rejestruje się jako organizacje pozarządowe, biorąc sobie na głowę rozmaite problemy, których nie planowały rozpoczynając działalność.

 

Pułapka pierwsza: daliśmy sobie wmówić, że organizacje pozarządowe to wyłącznie stowarzyszenia i fundacje, ew. kluby, rady parafialne. Pozwala to dość skutecznie pacyfikować urzędnikom cały ruch „oddolny”, choćby poprzez odrzucenie poza obszar współpracy niezarejestrowanych grup inicjatywnych. Pozwala też „koncesjonowanym” stowarzyszeniom i fundacjom na czerpanie swoistej „renty obywatelskiej”, rozmaitych korzyści opartych wyłącznie na tym, że są w bardziej lub mniej dyskretnie wspierane przez mecenasów politycznych, gospodarczych, medialnych.

 

Pozostałe są skazane na dylemat ogrodnika. Opowiadam: żył pomiędzy ludźmi fachowiec-ogrodnik, którego nic nie interesowało poza tym, żeby wytworzyć jakieś dobro. Udało mu się z pewnym gatunkiem pomidora. Co dzień zachęcał sąsiadów, by podziwiali jego roślinkę, a ta pięła się i zaczęła owocować. Owoce pomidora nabierały kształtu i soczystości, sąsiedzi z uznaniem kiwali głowami. Aż ogrodnik któregoś popołudnia mówi: taaaaa… ten jeden na samej górze pomidorek, już wygląda na doskonały, ale ja wiem, jutro będzie jego tryumf, jutro będzie pomidorem nad pomidorami! Wiem, jakem ogrodnik! Rano zaś. Przebudziwszy się, bieży do ogródka, a tam… - nie ma pomidora!!! Zza płotu uspokajająco woła wójt: sąsiedzie, jest pomidor, ja go mam, ale wiedz, że gdybym nie zwinął go o północy, to przed świtem tamci złodzieje zagarnęliby twoje wszystkie pomidory!

 

Taka gra między ogrodnikami, którzy skupiają się na tworzeniu, oraz politykami, którzy skupiają się na „ochronie” tego co „jutro będzie doskonałe, ale trzeba to ochronić już dziś, nie doczekawszy doskonałości” – otóż taka gra odzwierciedla rzeczywiste relacje między społecznikami i przedsiębiorcami a urzędami i politykami w wielkich miastach.

 

Dlatego społecznicy (nie tylko fundacje czy stowarzyszenia albo parafie, ale też np. wspólnoty mieszkaniowe), przedsiębiorcy (rzemieślnicy, kupcy, spółdzielcy, „prywaciarze”, drobny biznes) i inni twórcy (np. artyści) skupiają się w rozmaite „oddolne” związki, izby, cechy, ruchy, koła, kluby, którym powierzają ochronę swoich dzieł, swojej twórczości.

 

Pułapka druga: urzędy same – poprzez prawo zwane powielaczowym (setki uchwał, rozporządzeń, postanowień, dyrektyw, instrukcji, opisów priorytetów, interpretacji i dookreśleń, wszystko z pieczęciami i drewnianym językiem) – ustalają, kto dla tych urzędów jest organizacją pozarządową. Mają na to prosty sposób: część swoich urzędowych zadań (oczywiście, na mocy prawa powielaczowego) oddają do wykonania społecznikom, przedsiębiorcom i twórcom, ogłaszając konkursy „na realizację zadania publicznego”. Tam zaś wpisują regulamin, który jasno mówi, kto w ogóle może startować, jakie kryteria spełnić, aby móc wziąć udział w konkursie.

 

Pułapka trzecia: odpowiednio przez urząd wyselekcjonowane organizacje pozarządowe organizują się (federują?) w jakieś koleżeńskie, samopomocowe struktury. Ostateczni wynik tej „samo-organizacji” jest taki, że struktura organizacyjna takiej federacji (nazwijmy to III Sektorem) idealnie wpasowuje się w strukturę urzędu, opisaną w statucie. I przeistaczają się w zinstytucjonalizowany lobbing, przestając być jakąkolwiek reprezentacją ruchu „oddolnego”, choć obnoszą się z własnym przeświadczeniem o tym, że tak jest właśnie!

 

Jak mnie ktoś namówi, to szczegółowo opiszę historię zawiązywania się Forum Dialogu Społecznego w Warszawie i jego organizacyjny rozwój na przestrzeni kilku lat, aż po struktury dzielnicowe. A jak ktoś mnie jeszcze bardziej poprosi, to wytłumaczę, dlaczego organów zarządzających największymi miastami w Polsce w ogóle nie postrzegam jako samorządowe, tylko jako „gubernie” stanowiące odskocznie do karier urzędowo-państwowo-politycznych.

 

Jasne, w miasteczkach też są ekolodzy, harcerze, wolontariat rozmaitych organizacji. Aby porównać – odsyłam do tej notki. Ale i do tej.